Ο Φάκελος Καρυωτάκη Δεν Θα Κλείσει Ποτέ! (Μια Προσωπική Προσέγγιση...)

Αυτός Που Σφυροκοπούσε Των Ήχων Τα Στεφάνια

Πριν 3 μέρες συμπληρώθηκαν 82 χρόνια απ' το Θάνατο (πιο σωστά, την αυτοκτονία) του μεγάλου Έλληνα τραγικού Ποιητή Κώστα Καρυωτάκη! "Έφυγε" στις 21 Ιουλίου 1928, στην παραλιακή τοποθεσία του Αγίου Σπυρίδωνα, στο Βαθύ της - γνωστής μας πλέον - Πρέβεζας, κάτω από ένα ευκάλυπτο, κάνοντας χρήση του περιστρόφου του. Σχετικό είναι αυτό που παραθέτω στη δεξιά στήλη της παρούσας ιστοσελίδας με τον τίτλο Ποιητές... Συνήθως γράφουν με την πένα τους. Ενίοτε όμως χρησιμοποιούν τα περίστροφά τους...

Αυτό έκανε κι ο Καρυωτάκης. Το τελευταίο του ποίημα, το κορυφαίο του (αυτό που συμπεριέλαβε και συνόψισε όλα τα προηγούμενα), το έγραψε με το περίστροφό του (για τα περίστροφα των ποιητών έχω αναφερθεί κι εδώ). Κι η σφαίρα που θανάτωσε τον ποιητή της βιωμένης απαισιοδοξίας, τον έστειλε για πάντα στη χώρα του αλησμόνητου!

Ο Καρυωτάκης δε θα ξεχαστεί ποτέ! Γιατί είναι ο πνευματικός γίγαντας που με το τεράστιο βεληνεκές του στέκει ανάμεσα σε θεμελειώδεις βιοσυμπαντικούς πόλους γεφυρώνοντας τα χάσματά τους! Είναι αυτός που, ενώ του δόθηκε η Ζωή, την επέστρεψε, καταφεύγοντας στο Θάνατο (χωρίς να ήταν ερασιθάνατος). Κι ενώ, όπως συμβαίνει με το θάνατο των περισσοτέρων ατόμων, όλα σταματούν εκεί, στην περίπτωση του Καρυωτάκη, δεν έγινε το ίδιο. Γιατί, ενώ σαν άνθρωπος έζησε ένα αιώνα περίπου πριν απ' τις μέρες μας (μιλάμε ήδη για παρελθόν), σαν Ποιητής όμως, οι στίχοι του έρχονται απ' το μέλλον! Έτσι, εκτός απ' το θεμελειώδες χάσμα μεταξύ Ζωής και Θανάτου, ο ρηξικέλευθος Μεσοπολεμικός Ποιητής γεφύρωσε και το άλλο χάσμα, το εξίσου απροσμέτρητο, αυτό ανάμεσα στο Παρελθόν και στο Μέλλον!

Και δεν έμεινε εκεί! Ταύτισε όσο κανένας άλλος - τουλάχιστον, προγενέστερος ή σύγχρονός του - τη Ζωή με την Τέχνη. Η Ζωή υπήρχε ως βάση για να τροφοδοτεί την Τέχνη ενώ η Τέχνη ήταν αυτή που μπορούσε να δίνει νόημα κι αξία στη Ζωή. Όταν εκείνος είδε - διέβλεψε - πως η Ζωή δε μπορούσε άλλο να εμπνεύσει την Τέχνη αλλά κι ότι η Τέχνη από μόνη της δεν επαρκεί για να κρατηθεί κάποιος στη Ζωή, πήρε τη "μεγάλη" απόφαση (αν και δεν "έφυγε" μόνο απ' αυτό... ήταν άρρωστος...).

Θέλετε να δούμε στην πράξη κάποιες "αποδείξεις" για τα όσα προαναφέρθηκαν; Ας διεισδύσουμε καλύτερα στο βασίλειο των στίχων του και να δούμε "τα χάσματα που προσπαθούσε να γεφυρώσει". Αμέσως εντοπίζουμε την πρώτη τρανή απόδειξη "με το Μηδέν και το Άπειρο να συμφιλιωθούμε". Και μια που μπήκαμε στα άδυτα των σκέψεων και των εμπνεύσεών του, γοητευόμαστε ολοένα απ' τα ευρήματά μας "φύγε κι άσε με μοναχό, που βλέπω να πληθαίνει απάνω η νύχτα, και βαθιά να γίνονται τα χάη". Στα χάη αναφέρεται κι εδώ "είμαστε κάτι απίστευτες αντένες που υψώνονται σα δάχτυλα στα χάη". Και συνεχίζει να κινείται χαοτικά "θέλω να γίνω μια χρυσή σκόνη μες στον αιθέρα, απλό στοιχείο, ελεύθερο, γενναίο". Ή κι εδώ "τι νέοι που φτάσαμεν εδώ, στο έρμο νησί, στο χείλος του κόσμου". Στο τέλος η ερώτηση έρχεται και διατυπώνεται απόλυτα φυσιολογικά "θα βρούμε τουλάχιστον το βυθό της αβύσσου;". Όπως και να 'χει πάντως, "η πεταλούδα πάντα θα πετάξει". Όπως και πέταξε, άλλωστε. Ακριβώς πριν 82 χρόνια...

Ένα εξίσου σημαντικό στοιχείο που μπορεί κανείς να παρατηρήσει στους στίχους του Καρυωτάκη είναι ότι το μεγαλύτερο μέρος τους έχει γραφτεί με το δημιουργό τους να ακροβατεί ανάμεσα στη Ζωή και στο Θάνατο. Ο Ποιητής (αυτο)παρουσιάζεται σαν κάποιος που είναι από καιρό πεθαμένος, ή που είναι νεκρός αλλά ζει. Ζει, δηλαδή, μέχρι εκεί που μπορεί μόνο και γράφει... "σα να μην ήρθαμε ποτέ σ' αυτή τη γη, σα να μένουμε ακόμα στην ανυπαρξία"..."όλα τα πράγματά μου έμειναν όπως να 'χω πεθάνει πριν από καιρούς". Θα 'λεγε κανείς, ότι ο Θάνατος απέχει ελάχιστα απ' τη Ζωή, μόλις λίγες στιγμές ή μερικά βήματα "περπατάς αργά στην προκυμαία, υπάρχω; λες, κι ύστερα δεν υπάρχεις"...

Σαν ανθισμένη από θησαυρούς θα προβάλλει πάντα μπροστά στα διεσταλμένα από θαυμασμό μάτια μας η Ποίηση του Κώστα Καρυωτάκη. Γιατί πρόκειται για μια απέραντη αυτοκρατορία λέξεων, εννοιών, τεχνικών, συμβόλων, εικόνων, ακόμα και ήχων όπου όλα δείχνουν προς το μέλλον, όλα εγκλείουν μέλλον. Γιατί, πραγματικά, έχουμε να κάνουμε με στίχους απ' το μέλλον! Παραθέτω δυο (ξεχωριστές) στροφές που γράφτηκαν την ίδια χρονιά, το 1923... Κι αυτές επέχουν θέση αποδείξεων...

Σύμβολα εμείναμε καιρών που πάνω μας βαραίνουν,
άλυτοι γρίφοι που μιλούν μονάχα στον εαυτό τους,
τάφοι που πάντα με ανοιχτή ημερομηνία προσμένουν,
γράμματα που δεν έφτασαν ποτέ στον προορισμό τους.

Αν τη ζωή περνούσαμε την ίδια έχοντας άτι,
ή αρρωστημένα γέρναμε παιδιά του ρεμβασμού,
φεύγουμε δίχως από δώ να 'χουμε πάρει κάτι,
ούτε και την ενθύμηση του μάταιου ερχομού.

Είναι λοιπόν ή δεν είναι αυτοί στίχοι που έρχονται απ' το μέλλον; Είναι ή δεν είναι αυτοί στίχοι τελειότητας;

Μετά την παρουσίαση όλων αυτών των χαρακτηριστικών αποσπασμάτων της Ποίησής του, θα μπορούσε κάποιος - και θα ήταν απόλυτα λογικό - έκπληκτος να αναρωτηθεί. Μα ποιος ήταν επιτέλους ο Κώστας Καρυωτάκης; Κάπου, διακριτικά, είχε σχεδόν απαντήσει ο ίδιος:

-Ποιητή κυλάει το γέλιο μου μέλι και χλεύη, αλλά
δεν παύεις να σφυροκοπάς των ήχων τα στεφάνια.
-Κόρη, δουλεύω ανώφελα, μα η στείρα τι ωφελά
και σιωπηλή του αχάτινου ματιού σου υπερηφάνεια;

Αυτός λοιπόν ήταν ο Κώστας Καρυωτάκης. Αυτός που σφυροκοπούσε των ήχων τα στεφάνια! Αν και το ήξερε πως δούλευε ανώφελα...

Όσοι ασχολούμαστε με την Τέχνη, κι ειδικά με την Ποίηση, τον Καρυωτάκη θα τον έχουμε πάντα σε ξεχωριστή θέση μέσα στην καρδιά μας. Τον βρίσκουμε, άλλωστε, διαρκώς μπροστά μας. Στη θητεία μας ως αναγνώστες, τον συναντούμε κιόλας πολύ γρήγορα, πρώτα ως έννοια, γιατί πάντα ξεκινάμε απ' τους Λογοτέχνες που το όνομά τους είναι γραμμένο με χρώμα ανεξίτηλο. Αργότερα τον γνωρίζουμε και σαν πραγματικότητα, σα συναίσθημα και σα βίωμα, γιατί η Ζωή, σαν από προπατορικό λάθος που συνεχίζεται επ' άπειρον, την απαισιοδοξία και τη λύπη τις προσφέρει σα δώρο, και μάλιστα χωρίς φειδώ. Απ' την άλλη πλευρά, για τον οποιονδήποτε που θέλει να φέρει την ιδιότητα του Ποιητή (λέξη βαριά που ακόμα και τα δάχτυλα την "αισθάνονται" και τη γράφουν διαφορετικά), είναι πολύ δύσκολο να αγνοήσει τα ίχνη που (με ανάγλυφο τρόπο) άφησε πίσω του ο αυτόχειρας Ποιητής της Πρέβεζας.

Στα Ελληνικά Γράμματα η αποδοχή - κι η αφομοίωση - του έργου του είναι πράγματι κάτι το εντυπωσιακό. Ξεκίνησε κιόλας απ' την εποχή του αλλά συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας. Κατ' αρχήν είναι πάρα πολλές οι κριτικές που έχουν γραφτεί μέχρι στιγμής γι' αυτόν (και πόσες θα υπάρξουν και στο μέλλον). Ως προς τους αναγνώστες του, μπορεί να έχουν μειωθεί μέσα στη γενική κρίση αξιών που βιώνουμε, τα βιβλία του όμως, τα αγοράζουν ακόμα (το αποδεικνύουν οι πωλήσεις των εκδοτικών οίκων). Από κει και πέρα, δεν είναι λίγοι αυτοί που στο δικό τους ποιητικό έργο υπάρχει - κι ανασαίνει - ο Καρυωτάκης. Πότε ως τεχνική και τεχνοτροπία, πότε ως κλίμα και θεματολογία, και πότε ως συγκεκριμένες λέξεις και φράσεις.

Άλλοι τον ακολουθούν πιστά και φτάνουν μέχρι και τη μίμηση ακόμα (αυτό παρατηρήθηκε περισσότερο στα δικά του χρόνια, όπου υπήρξε έντονα το νοσηρό φαινόμενο του "καρυωτακισμού"). Άλλοι πάλι κινούνται παράλληλα κι απλώς σε κάποιες στιγμές - τυχαία όμως - τον προσεγγίζουν (φαινόμενο που στη λογοτεχνία λέγεται "κοινοί τόποι"). Υπάρχουν κι αυτοί που έχουν εμβαθύνει τόσο πολύ στο έργο του ώστε αναπόφευκτα χρησιμοποιούν εκφραστικούς του τρόπους. Όταν δηλαδή κάποιος αγαπάει την Ποίηση (η οποία έχει υψηλό βαθμό στις προτιμήσεις του), και κατ' επέκτασιν έχει ασπαστεί το Καρυωτακικό έργο, όντας Ποιητής κι ο ίδιος, είναι ενδεχόμενο (ή και αναπόφευκτο ακόμα) να υπάρξει μια στιγμή που θα γράψει ως Καρυωτάκης. Είναι κάτι που δε γίνεται συνειδητά αλλά ανήκει στα "παιχνίδια" της μνήμης. Εξετάζοντας ένα Ποιητή, αν αυτό του το εντοπίσουμε σπάνια, τότε είναι αποδεκτό (το έμπειρο μάτι διακρίνει εδώ το φαινόμενο της "κρυπτομνησίας"), αν όμως αποκτάει συχνότητα, τότε πάμε πάλι στην περίπτωση της μίμησης που προαναφέραμε. Ακόμα υπάρχουν κι αυτοί που ενώ καταθέτουν καθαρά δικά τους λογοτεχνικά πονήματα, ενίοτε αρέσκονται στο να του χρησιμοποιούν χαρακτηριστικές φράσεις του συνοδευόμενες όμως πάντα απ' τ' όνομά του (ή του κάνουν ακόμα και παραπομπές - χρήση αστερίσκων κ.λ.π.). Αυτό συνηθίζεται κυρίως κάτω από τίτλους ποιημάτων (τα λεγόμενα "μότο" της Λογοτεχνίας). Τέλος να σημειώσουμε κι αυτούς που ενώ κινούνται σε τελείως διαφορετικές σχολές, ωστόσο τον σέβονται απόλυτα και πάντα αναφέρονται θετικά γι' αυτόν...

Είναι γεγονός πως έχω κάνει μια εργασία σχετικά με τις επιδράσεις του Καρυωτάκη, όπου αναφέρομαι σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, αλλά δε νομίζω πως θα μπορούσε ποτέ να παρουσιαστεί μέσα απ' την παρούσα ιστοσελίδα (υπάρχουν διάφοροι λόγοι η αναφορά των οποίων δεν είναι του παρόντος).

Για τον Καρυωτάκη θα μπορούσαν να γραφτούν πάρα πολλά. Το αξίζει όσα κι αν γραφτούν! Σκεφτείτε πόσο ανεπαρκές είναι κάθε φορά που κάποιος (είτε είναι άνθρωπος των γραμμάτων είτε όχι) διατυπώνει τη γνώμη του έτσι απλά: "Ο Καρυωτάκης; Πολύ καλός Ποιητής!". Αλλά και πάλι όμως - αισθάνομαι την ανάγκη να προσθέσω και τ' ακόλουθα - όσα να γραφτούν γι' αυτόν, λίγα είναι. Ή και τίποτα να μη γραφτεί, μπορεί να είναι και καλύτερα. Γιατί οι περισσότεροι που επιχειρούν κι ασχολούνται με το όνομά του - ανάμεσά τους κι ο ίδιος ο γράφων - δεν κάνουν τίποτα άλλο απ' το να δείχνουν το μέγεθος της μικρότητάς τους (φυσικά και δεν εννοώ τις εξαιρετικές περιπτώσεις των Στεργιόπουλου, Σαββίδη και άλλων επιφανών λογοτεχνών αντίστοιχου διαμετρήματος). Με αυτό το τελευταίο δε θέλω να πω ότι δεν έχουν θέση, ή δεν πρέπει να γράφονται κριτικές ή αναφορές ή και σχόλια ακόμα για τον Καρυωτάκη. Κάθε άλλο! Απλά, εννοώ, ότι είναι τέτοιο το μέγεθος και το περιεχόμενο της προσωπικότητας του ανθρώπου, που αυτό από μόνο του υπαγορεύει σύνεση, σεβασμό και προσοχή...

Διακατεχόμενος κι εγώ απ' το τρίπτυχο που προτείνω, θα επιχειρήσω να κλείσω, συνοψίζοντας τα όσα γράφτηκαν ανωτέρω. Είναι φανερό λοιπόν μετά απ' όλ' αυτά ότι ο Καρυωτάκης εξακολουθεί να μας απασχολεί, κι ας έζησε στις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Μπορεί εκείνη η μοιραία πιστολιά να έπεσε πριν 82 ακριβώς χρόνια αλλά ο απόηχός της δεν έχει σιγήσει ακόμα. Οι στίχοι του υψώνονται ολοένα μπροστά μας κι εμείς "σκοντάφτουμε" πάνω τους. Θαυμάζουμε την τεχνική τους. Μας συγκινεί η ειλικρίνεια που απορρέει μέσα απ' την (έντονη) λύπη τους. Φτάνουμε να δούμε μέχρι και το αίμα τους! Αλήθεια, πόσο μοιάζει με το δικό μας!

Κι εδώ είναι ένα άλλο τρίπτυχο που έρχεται από μόνο του να προστεθεί και να ολοκληρώσει το κείμενο. Αν ήταν η τεχνική του που τον καθιέρωσε ως Ποιητή στην εποχή του, κι αν είναι το βίωμα που τον αναδεικνύει ακόμα και μέχρι τις μέρες μας, έρχεται συντριπτικά η διαχρονικότητα των θεμάτων και της γραφής του και τον εκτοξεύει στο μέλλον, και τον απογειώνει στο άπειρο! Λοιπόν αυτό είναι (και δε χρειάζεται άλλο να μακρυγορούμε), πάντα θα τον θυμόμαστε, πάντα θα τον αγαπάμε, πάντα θα τον διαβάζουμε, πάντα θα μας συγκινεί, πάντα θα μας επηρεάζει και πάντα θα γράφουμε σαν αυτόν.

Γιατί ο φάκελος Καρυωτάκη δε θα κλείσει ποτέ... Θα παραμείνει ανοιχτός μες στους αιώνες...

ΥΓ. Ήταν αυτός που σφυροκοπούσε των ήχων τα στεφάνια... Ω, για σωπάστε λίγο... Δεν ακούτε ένα χαρακτηριστικό ήχο;... Μα και βέβαια, αφού ακούγεται καθαρά... Είναι εκείνος... Σφυροκοπάει ακόμα... Κι ας το ξέρει πως δουλεύει ανώφελα... Όπως ακριβώς δουλεύουν οι αληθινοί Ποιητές... Σφυροκοπούν ασταμάτητα... Πότε με την πένα τους κι ενίοτε με τα περίστροφά τους...

Διάττων Αβρός